TO TANK OR NOT TO TANK
25 februari 2023
Peter Striek, luitenant-generaal der Artillerie b.d.
Voorzitter Koninklijke Nederlandse Vereniging Ons Leger.
In December 2022 beschreef ik in mijn artikel “Amalia in een Duitse tank” hoe vooral de landmacht volgens de NAVO ernstig tekort schiet in gevechtskracht.
Ik beschreef ook het belang van het gevecht der verbonden wapens op brigade-niveau in het kader van de verdediging van onze nationale belangen in bondgenootschappelijk verband en de belangrijke rol die de tank daar bij speelt.
In Januari van dit jaar (2023) verzocht president Zelenski nogmaals aan Europa en de Verenigde Staten om moderne tanks aan Ukraine te leveren om een mogelijk nieuw Russisch offensief te weerstaan.
In praatprogramma’s en kranten werden we bedolven met informatie en kennis over vooral de Leopard-II tank. Opnieuw bleken de meesten van de defensiedeskundigen niet deskundig te zijn. Maar er verschenen ook artikelen in de media met basiskennis over gevechtsvoertuigen die geen tanks zijn en over kenmerken en capaciteiten van de moderne tank.
Om verwarring te voorkomen in de discussie over offensieve en defensieve wapens, het volgende. Op strategisch niveau voert Rusland het offensief ten einde Ukraine te veroveren. Omdat Ukraine het zelfbeschikkingsrecht heeft zich te verdedigen tegen zo’n offensief, voert Ukraine het defensief.
Tijdens het voeren van het defensief worden verdedigende, vertragende en aanvallende gevechten gevoerd die zijn gericht op het herstellen van de “status quo ante bellum” (de situatie zoals die vóór het conflict bestond).
Onze minister van Defensie hoeft zich dus niet ongerust te maken dat door ons geleverde wapens offensief zullen worden gebruikt, want “we” voeren immers het defensief. Die wapens zullen wel een rol spelen in verdedigende en vertragende gevechten maar ook in aanvallende gevechten.
Over aantallen tanks ontstaan ook interessante discussies. Hoeveel tanks zouden er nodig zijn om een te verwachten Russisch offensief te weerstaan?
In het noorden deelt Oekraïne met Belarus een grens van ongeveer 1.000 km. De grens met Rusland in het oosten is ongeveer 2.000 km inbegrepen de huidige voorste lijn van de Russische troepen. We weten nog niet wanneer, waar, op hoeveel plaatsen en met hoeveel gevechtskracht de agressor een nieuw offensief zal starten. Dat zal het overgrote deel van de Oekraïense landmacht langs de genoemde grenzen “binden”.
Pas als het Russische offensief van start gaat, zal duidelijk worden waar de Russen hun zwaartepunt leggen. Oekraïne zou daar flexibel op moeten reageren door daar in eerste instantie het vertragend gevecht te voeren. Dat wil zeggen dat ze langzaam terrein prijs geven naar voorbereide verdedigende opstellingen in de diepte. Tijdens dit beweeglijk gevoerde gevecht kunnen er wel gevechtsverliezen aan de tegenpartij worden opgelegd maar er moet vooral tijd worden gewonnen om eigen eenheden in de gelegenheid te stellen in de diepte het verdedigende gevecht te kunnen voeren en geplande offensieve acties uit te voeren.
Het vertragend gevecht leent zich bij uitstek voor verkennings-eenheden en tanks. Indien de Russen al op korte termijn een offensief inzetten, zal Oekraïne die vertragende gevechten met eigen tanks moeten voeren omdat de tanks uit de VS en West-Europa dan nog niet inzetbaar zullen zijn.
Verder in de diepte moet over voldoende reserve-eenheden beschikt kunnen worden om op de juiste locatie de Russische aanval te stoppen en onder meer met tegenaanvallen het verloren terrein terug te winnen.
Hierbij heeft Oekraïne het voordeel dat zij het terrein kennen en vooraf kunnen conditioneren om de vertragende, verdedigende en aanvallende gevechten met succes uit te kunnen voeren. Dat bepaalt ook de samenstelling van de eenheden die de aanvallende gevechten gaan uitvoeren. Er zal dan altijd voor een mix van pantserinfanterie en tanks worden gekozen; soms pantserinfanterie zwaar en soms tank zwaar. Hierbij gaat het niet om een enkele tank aan een eenheid toe te voegen maar om een tank-eenheid.
De kleinste tank-eenheid bestaat uit een peloton met vier tanks. Zij zijn getraind om samen het gevecht te kunnen voeren. Uitgaande van vier tankpelotons per eskadron bestaat dat eskadron dan uit 18 tanks (inclusief de tanks voor de commandant en zijn plaatsvervanger). Drie eskadrons vormen samen een tankbataljon met 56 tanks.
In een eenheid van brigade grootte (twee pantserinfanterie bataljons en één tankbataljon) kan de commandant dan zijn tanks “verdelen” over de twee pantserinfanteriebataljons en een reserve formeren om te kunnen reageren op het verloop van het gevecht.
Met dit min of meer rekenkundig model kunnen we zien hoe de ter beschikking gestelde tanks zouden kunnen worden ingezet.
Met de door de VS toegezegde Abrams tanks (31 stuks) kunnen twee eskadrons worden geformeerd. Samen met een Oekraïens pantserinfanterie-bataljon en een “Bradley bataljon van de Amerikanen” kan dan een reserve-eenheid van brigade-grootte worden geformeerd.
Vervolgens kan met de 14 Challenger tanks van het VK, één eskadron worden geformeerd. Samen met de Leopards II uit Noorwegen (8), Denemarken (6) en Portugal (4) zou een tweede reserve brigade met een tankbataljon van twee eskadrons en twee pantserinfanterie-bataljons kunnen worden geformeerd.
Duitsland, Polen en Finland zouden elk een eskadron (14 tanks) Leopard II ter beschikking willen stellen die tot één bataljon zouden kunnen worden geformeerd voor een derde reserve brigade (inclusief het Duitse pantserinfanterie-gevechtsvoertuig Marder).
Spanje en Griekenland zouden samen ook een zwaar tank-bataljon Leopard-II (56 tanks) kunnen leveren voor een vierde brigade.
Kortom, met de Amerikaanse en Europese bijdrage van moderne tanks (ongeveer 160) zou Oekraïne vier eenheden van brigade-grootte in de diepte op kunnen stellen met pantserinfanterie- en tank-eenheden om tegen een Russisch offensief ingezet te kunnen worden.
Zoals gezegd, moeten de Oekraïense eenheden die nu in voorste lijn de verdediging vormen wel standhouden zolang zij niet in het Russische zwaartepunt zitten. Dat zijn bij voorbeeld de eenheden west van de rivier de Dnjepr tussen Cherson en Zaporizhzhia. De Russen willen waarschijnlijk alleen het terrein zuid van de Dnjepr, inbegrepen Mariupol, in eigen hand houden/krijgen (toegang naar de Krim en de Zee van Azov).
Een Russisch offensief vanuit Donetsk over een afstand van ongeveer 100 km richting de Dnjepr zuid van Dnjepropetrovsk richting Zaporizhzhia zou mogelijk kunnen zijn om daarna te verdedigen langs de Dnjepr. Om zo’n aanval zuid van Dnjepropetrovsk te stoppen, zou Oekraïne noord van Dnjepropetrovsk een reserve van brigade grootte gereed moeten houden om een tegenaanval op de flank van de Russen uit te kunnen voeren.
Een Russisch offensief vanuit Rusland in zuid-westelijke richting zuid van Charkov met opnieuw de Dnjepr als aanvalsdoel maar nu noord van Dnjepropetrovsk zou de hevige gevechten rond Bahmoet en Slovansk “links” laten liggen en Oekraïense eenheden in kunnen sluiten. Daarom is het gereedhouden van een tweede Oekraïense reserve van brigade-grootte noord van Dnjepropetrovsk nodig.
Een Russisch offensief vanuit Rusland in zuidelijke en daarna zuid-westelijk richting, richting de Dnjepr noord van Kiev in combinatie met een offensief vanuit Rusland noord van Charkov in westelijke richting moet niet worden uitgesloten. Daar zal dan ook in eerste instantie een verdediging langs de buitengrenzen gevoerd moeten worden gevolgd door vertragende gevechten gevolgd door een tegenaanval met een of twee eenheden van brigade-grootte die noord en zuid van Kiev gereed worden gehouden.
Met de vier beschreven aanvallen van de Russen beogen zij een stevige verdedigingslijn langs de Dnjepr in te richten en in ieder geval Kiev in het oosten te omsluiten. In deze situatie wil Poetin wellicht onderhandelen over een staakt het vuren en een demarcatielijn die de rivier de Dnjepr biedt?
Als we een offensief vanuit Belarus buiten beschouwing laten, zou de Oekraïense landmacht met het slim positioneren van reserves met tankeenheden in staat moeten zijn meerdere Russische aanvallen te stoppen. Het voordeel van Oekraïne is dat de gevechten op eigen grondgebied plaats vinden waar men zich goed kan voorbereiden.
Indien Oekraïne de Russische aanvallen goed weet te pareren en meer tijd te winnen, kunnen extra versterkingen uit het Westen (waaronder gereviseerde Leopard I tanks) tegen de zomer worden ingezet.
Een nadeel is dat Oekraïne niet kan beschikken over voldoende gevechtsvliegtuigen om zowel de eigen troepen in voorste lijn te ondersteunen (Close Air Support) als plaatselijk een luchtoverwicht op te bouwen.
De Russen zijn daar wel toe in staat want de luchtverdedigingsmiddelen aan de zijde van Oekraïne zullen niet kunnen voorkomen dat het luchtruim boven Oekraïne geheel waterdicht wordt.
Oekraïne kan geen optimaal gebruik maken van een operatietoneel dat zich uitstrekt over het Russisch grondgebied. Omdat veel wapensystemen aan Oekraïne ter beschikking zijn gesteld onder de voorwaarde dat ze niet gebruikt zullen worden op doelen in Rusland, kunnen vijandelijke reserves en logistieke eenheden in Rusland niet met die wapensystemen worden aangevallen.
In het geschetste scenario ben ik ervan uitgegaan dat de Russen niet in staat zullen zijn om geheel Oekraïne te veroveren. De Dombas en het gebied zuid van Zaporizhzhia en Mariupol stelt in ieder geval de Krim en de kust van de zee van Azov veilig. Dit lijkt prioriteit één voor Rusland te zijn. Maar daarmee hebben ze de oorlog niet gewonnen.
Oekraïne gaat er nog steeds vanuit dat de “status quo ante bellum” hersteld moet worden en ook de Krim weer terug gegeven moet worden aan Oekraïne.
Daarvoor zullen nog veel meer militaire en burger slachtoffers vallen en er zullen nog meer steden en dorpen en essentiële infrastructuur worden vernietigd.
De toegezegde versterkingen (vooral de tanks) zullen op zijn vroegst pas eind maart ingezet kunnen worden. Bovendien kunnen de NAVO-landen en andere West-Europese landen niet blijven doorgaan met militaire steun. Daarbij zullen ook de effecten van de opgelegde sancties aan Rusland een belangrijke rol spelen bij de steun voor Oekraïne onder de bevolking van West-Europa, de VS en Canada.
Hoe dan ook, op de lange termijn zal zowel Oekraïne als Rusland niet kunnen winnen. Misschien ook omdat de West-Europese bondgenoten van de NAVO hun defensie niet op orde hadden waardoor Poetin een kans zag om het opdringerige Westen te stoppen.